از عروسی تا بی‌دندانی: واقعیت پنهان سلامت دهان و دندان ایرانیان

دکتر آرش رامیار
0 Comments

اخیراً، در یک مجلس عروسی پر زرق و برق و ولیمه‌ای پرشور، این موضوع بیش از پیش به چشمم آمد. مجلسی که در آن همه با بهترین و گران‌ترین لباس‌هایشان آمده بودند و چهره‌ها غرق در آرایش‌های بی‌نقص بود. در میان هیاهوی شادمانی و خنده‌های از ته دل مهمانان، صحنه‌هایی دیدم که مرا به فکر فرو برد. چهره‌های خندان، با دندان‌های ریخته و جاهای خالی که جایشان را گرفته بود، جلوه‌ای غریب از این جشن باشکوه را به نمایش می‌گذاشت. نکته تأسف‌بارتر این بود که این وضعیت فقط مختص افراد مسن یا فقیر نبود. حتی جوان‌هایی را می‌دیدم که با همان شور و شوق همیشگی‌شان می‌خندیدند، اما در میان ردیف دندان‌هایشان، جای خالی یک یا چند دندان به وضوح پیدا بود. بله بی‌دندانی و عدم توجه به سلامت دهان و دندان.

به یاد یکی از مهمانان افتادم؛ مردی میانسال که نه پیر بود و نه به نظر می‌رسید در وضعیت مالی نامناسبی باشد. وقتی با هیجان حرف می‌زد، جای خالی دندان کناری‌اش به راحتی دیده می‌شد. او فقط یک ایرانی معمولی بود، مثل خیلی از ما، که احتمالاً هیچ‌وقت به اهمیت واقعی سلامت دندان‌هایش پی نبرده بود یا شاید هم اهمیت داده بود؛ اما موانعی بر سر راهش قرار گرفته بود.

این مشاهدات، سؤالی بزرگ را در ذهن من مطرح کرد: چرا در جامعه‌ای که به ظاهر و آراستگی بهای فراوان می‌دهد، سلامت دندان‌ها تا این حد به حاشیه رانده شده و کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد؟ این مقاله از کلینیک دکتر رامیار تلاشی است برای واکاوی ریشه‌های این بی‌توجهی و بررسی پیامدهای عدم توجه به سلامت دهان و دندان بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی ما ایرانی‌ها.

چرا این‌قدر بی‌دندانی و خرابی دندان برای ما عادی است؟

بسیاری از افراد به دلیل مشکلات مالی و کمبود آگاهی، درمان دندان‌های پوسیده را به تعویق می‌اندازند و تجربه مشترک «فعلاً نمی‌تونم درستش کنم» به یک عادت تبدیل شده است. این وضعیت باعث شده که نبود دندان به‌جای استثنا، به امری عادی در جامعه ایرانی تبدیل شود.
با افراد بسیاری در این رابطه برخورد کردم که نه تنها با مشکل بی‌دندانی دست و پنجه نرم می‌کردند، بلکه دیابت نیز داشتند. از جمله یک خانم ۶۵ ساله که تمام دندان‌های خود را از دست داده و با وجود استفاده از انسولین، از التهاب لثه هنگام گذاشتن دندان مصنوعی گلایه داشت. این مشاهدات، ارتباط سلامت دهان و دندان با دیابت را بیش از پیش نمایان می‌کند.
جدول زیر آمار تکان‌دهنده‌ای از بی‌دندانی و خرابی دندان در میان ایرانی‌ها را نشان می‌دهد:

شاخص	گروه سنی	جنسیت	محل سکونت	آمار و توضیحات مهم
میانگین تعداد دندان سالم	بزرگسالان ۴۰ساله	کلی	کلی	حدود 21-22 دندان سالم از 28 دندان استاندارد
بی‌دندانی کامل	سالمندان بالای 65 سال	کلی	کلی	بیش از 55 درصد سالمندان کاملاً بی‌دندان هستند (مطابق مطالعات دانشگاه علوم پزشکی تهران)
تعداد دندان ازدست‌رفته	30-40 ساله	کلی	کلی	به طور متوسط 12 تا 13 دندان ازدست‌رفته دارند
توزیع دندانپزشک به جمعیت	کلی	کلی	شهری/روستایی	35 دندانپزشک به ازای هر 100 هزار نفر (کمتر از نصف استاندارد جهانی 70-80)
			تهران	تراکم دندانپزشکان در تهران 6 برابر شهرستان‌ها است
			مناطق محروم	استان سیستان و بلوچستان 16 دندانپزشک به ازای 100 هزار نفر (کمترین در کشور)
تفاوت جنسیتی در سلامت دندان	کلی	مردان و زنان	کلی	دسترسی و توجه به درمان در زنان کمتر است (مطالعات عمومی سلامت دهان)
دسترسی به درمان	کلی	کلی	مناطق محروم	دسترسی محدود به دندانپزشک، هزینه‌های بالای درمان و توزیع نامتوازن

در ادامه به دلایل کم‌توجهی به سلامت دندان‌ها در ایران اشاره می‌کنیم:

1- هزینه زیاد دندان‌پزشکی در ایران

هزینه‌های دندان‌پزشکی در ایران برای بسیاری از خانواده‌ها سنگین است و بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها به‌صورت پرداخت از جیب انجام می‌شود. با وجود دسترسی نسبتاً مناسب به خدمات دندان‌پزشکی در شهرها و روستاها، توان مالی پایین بسیاری از خانوارها باعث می‌شود یا از درمان صرف‌نظر کنند یا به درمان‌های ارزان‌تر مانند کشیدن دندان روی بیاورند. این هزینه‌ها در برخی موارد به عنوان هزینه‌های فاجعه‌آمیز سلامت طبقه‌بندی می‌شوند و منجر به کاهش مراجعه برای مراقبت‌های پیشگیرانه می‌شود.

2- نبود بیمه دندانی مؤثر

بیمه‌های پایه در ایران تنها حدود ۳٪ از هزینه خدمات پایه دندان‌پزشکی مانند جرم‌گیری، رادیوگرافی ساده، پرکردن سطحی و کشیدن دندان را پوشش می‌دهند. بیمه‌های تکمیلی نیز فقط ۷٪ از هزینه‌ها را تقبل می‌کنند و بخش عمده هزینه‌ها همچنان بر عهده مردم است. این پوشش ناکافی بیمه‌ای یکی از موانع اصلی استفاده منظم از خدمات دندان‌پزشکی و افزایش سلامت دهان و دندان در ایران است.

3- ترس قدیمی از دندان‌پزشک

ترس و اضطراب از دندان‌پزشکی در ایران شایع است و حدود ۵۹٪ از بیماران درجاتی از اضطراب را گزارش می‌کنند. این ترس عمدتاً به تجربه‌های ناخوشایند قبلی یا شنیده‌ها از دیگران برمی‌گردد و باعث کاهش مراجعه منظم به دندان‌پزشک می‌شود. زن‌ها نسبت به مردها اضطراب بیشتری دارند و افرادی که تجربه‌های منفی قبلی داشته‌اند، بیشتر دچار ترس هستند. این مسئله به تأخیر در درمان و پیشرفت بیماری‌های دهان و دندان منجر می‌شود.

4- نگاه فرهنگی: دندان زیبایی‌ست، نه سلامتی

در فرهنگ عمومی ایران، توجه به دندان عمدتاً معطوف به زیبایی است و سلامت دهان و دندان کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد. بسیاری از مردم فقط در صورت درد یا مشکل ظاهری به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند. این نگرش باعث می‌شود پیشگیری و مراقبت‌های منظم نادیده گرفته شود و بیماری‌های دهان و دندان در مراحل پیشرفته‌تر شناسایی شوند. این رویکرد فرهنگی مانعی برای ارتقای سلامت دهان و دندان است. تبدیل دندان به کالای لوکس

5- کم‌توجهی به بهداشت دهان از کودکی

سطح سلامت دهان و دندان کودکان در ایران پایین است و بیش از ۵۰٪ کودکان ۱۲ساله تجربه پوسیدگی دندان دارند. برنامه‌های ملی سلامت دهان عمدتاً بر آموزش مهارت‌های بهداشت دهان، کاهش مصرف قند، فلوراید تراپی و افزایش دسترسی به خدمات پیشگیرانه تأکید دارند. بااین‌حال، نبود آموزش کافی و پیوسته از سنین پایین و کم‌توجهی خانواده‌ها به رعایت بهداشت دهان کودکان، موجب تداوم مشکلات در بزرگسالی می‌شود.

پیامدهای عدم توجه به سلامت دندان

بی توجهی به سلامت دهان و دندان می تواند مشکلات زیررا برای شما ایجاد کند:

تأثیر در گفتار و حرف‌زدن
ایجاد مشکلات گوارشی
پوسیدگی استخوان فک و تغییر عضلات فک
پایین آمدن اعتمادبه‌نفس
مشکلات ارتباطی، شغلی، اجتماعی
شرم و انزوا در جامعه

خوشبختانه، با پیشرفت‌های چشمگیر در دندانپزشکی مدرن، دیگر جای خالی دندان‌ها یا پوسیدگی‌های عمیق، به معنای از دست دادن همیشگی لبخند نیست. خدماتی نظیر ایمپلنت دندان برای جایگزینی دندان‌های ازدست‌رفته، پر کردن دندان برای ترمیم پوسیدگی‌ها و نیز سایر روش‌های ترمیمی و زیبایی، راهکارهای مؤثری برای بازگرداندن سلامت و زیبایی به دندان‌های شما ارائه می‌دهند.

لزوم توجه به سلامت دهان و دندان — عوارض بی دندانی و راهکارهای جلوگیری از آن

راهکارهای افزایش سلامت دهان و دندان در ایران

برای غلبه بر چالش‌های موجود و تغییر وضعیت نامطلوب سلامت دهان و دندان در ایران، نیازمند رویکردی چندوجهی و هدفمند هستیم. در ادامه، به مهم‌ترین راهکارهایی می‌پردازیم که می‌توانند این وضعیت را بهبود بخشند:

1- آموزش بهداشت دهان و دندان از مدرسه

اجرای برنامه‌های آموزش بهداشت دهان و دندان در مدارس ایران به‌صورت مشترک توسط وزارت بهداشت و وزارت آموزش‌وپرورش انجام می‌شود. این برنامه‌ها شامل آموزش عملی مسواک‌زدن، استفاده از نخ دندان، تغذیه مناسب و پیشگیری از پوسیدگی دندان است و در قالب تفاهم‌نامه‌ای رسمی دنبال می‌شود. هدف اصلی، گنجاندن این مفاهیم در برنامه درسی مدارس و آموزش گروهی رفتارهای بهداشتی به دانش‌آموزان، به‌ویژه در سنین ابتدایی و هنگام رویش دندان‌های دائمی است.

2- مطالبه عمومی برای بیمه پایه دندان

در حال حاضر، پوشش بیمه‌های پایه برای خدمات دندانپزشکی در ایران محدود است و بیشتر به خدمات اولیه مانند کشیدن دندان اختصاص دارد. این محدودیت باعث شده بسیاری از مردم هزینه‌های بالایی برای درمان‌های دندان‌پزشکی پرداخت کنند. مطالبه عمومی برای گسترش بیمه دندان‌پزشکی و پوشش خدمات تخصصی‌تر، به‌ویژه از طریق بیمه‌های تکمیلی و گروهی، می‌تواند نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها و افزایش دسترسی مردم به خدمات باکیفیت ایفا کند.

3- عوض‌کردن فرهنگ “دندان فقط برای زیباییه”

نگرش رایج در جامعه ایرانی مبنی بر اینکه دندان فقط جنبه زیبایی دارد، یکی از موانع مهم ارتقای سلامت دهان است. باید فرهنگ‌سازی شود که سلامت دندان‌ها نه‌تنها برای زیبایی بلکه برای سلامت عمومی بدن اهمیت دارد. این تغییر نگرش نیازمند آموزش مداوم، اطلاع‌رسانی و تأکید بر نقش دندان‌ها در تغذیه، گفتار و پیشگیری از بیماری‌های سیستمیک است تا مردم مراقبت از دندان را یک ضرورت بهداشتی بدانند، نه صرفاً اقدامی زیبایی محور.

4- عادی‌سازی مراجعه منظم به دندان‌پزشک

در ایران بسیاری از افراد تنها در زمان بروز درد یا مشکل جدی به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند. برای ارتقای سلامت دهان باید مراجعه منظم و پیشگیرانه به دندان‌پزشک به یک رفتار عادی و پذیرفته‌شده اجتماعی تبدیل شود. این موضوع از طریق آموزش، اطلاع‌رسانی و حتی مشوق‌های بیمه‌ای قابل تقویت است تا افراد قبل از بروز مشکلات جدی، برای معاینه و پیشگیری به دندان‌پزشک مراجعه کنند.

5- توجه رسانه‌ها و سیستم سلامت

رسانه‌ها و نظام سلامت نقش کلیدی در ترویج سلامت دهان دارند. پوشش گسترده رسانه‌ای درباره اهمیت بهداشت دهان، پیام‌های آموزشی، معرفی راهکارهای پیشگیرانه و اطلاع‌رسانی درباره خدمات بیمه‌ای می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. همچنین، سیاست‌گذاری و حمایت عملی سیستم سلامت برای ادغام خدمات دندان‌پزشکی در برنامه‌های سلامت عمومی، موجب ارتقای شاخص‌های سلامت دهان در سطح جامعه خواهد شد

جمع‌بندی

مشاهداتی که از مراسم عروسی آغاز شد و با بررسی آمار و ریشه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی ادامه یافت، به‌روشنی نشان می‌دهد که سلامت دهان و دندان در ایران یک چالش جدی اجتماعی و حتی معضل سلامت عمومی است. این بی‌توجهی، تنها به ازدست‌دادن زیبایی ظاهری ختم نمی‌شود؛ بلکه بر کیفیت زندگی، اعتمادبه‌نفس، سلامت گوارش و حتی روابط اجتماعی افراد تأثیرات عمیقی می‌گذارد. ما حق داریم با تمام وجود و با لبخندی ازته‌دل بخندیم، نه اینکه خنده‌هایمان را پشت دست یا نگرانی از دیده‌شدن جای خالی دندان‌ها پنهان کنیم.
اگر شما هم جزو آن دسته‌اید که از خنده فرار نمی‌کنید، فقط نمی‌خواهید کسی جای خالی دندان‌هایتان را ببیند، وقتش رسیده که قدمی برای خودتان بردارید.

همین امروز با یکی از شعب کلینیک دندانپزشکی دکتر آرش رامیار تماس بگیرید و با مشاوران ما صحبت کنید.